![]() |
||
Słowniczek wyrazów i zwrotów gwarowych
a juno – a jeno – a ino - a tylko, baciar – łobuz w znaczeniu żartobliwym, banować – żartować, tęsknić, baraba – awanturnik, pijak, beryjo – przekleństwo, biedrzyniec – ziele, Bielanie – ludzie z Bielska, bierki – owce, które nie zostały kotne, Beskid – nazwa góry lub pasma gór, biyda – słota, zmartwienie, kłopot, bocyć – pamiętać, złościć się, bodajze cie kany – bodaj cię licho, borowiec – część runa leśnego pokrytego borówką, czernicą, bosorecka – bosa dziewczyna, birzyć – hulać, bywać – mieszkać, przesiadywać u kogoś, carować – czarować, kokietować casowanie – spędzanie czasu kawalerskiego lub panieńskiego, cepce – cepy, narzędzie służące do ręcznych omłotów zboża, cepiec – kobiece nakrycie głowy, cera – córka, chodnicek – leśna dróżka, ścieżka, choina – gałęzie świerkowe lub jodłowe lub młody szpilkowy las, chojby – choćby, cicie – krowy, cieplik – gruba chustka do odziewania, cisawy – kasztanowaty, Cyrla – grzbiet górski, dawać na trzewicki – zwyczaj weselny składania pieniędzy do buta młodej pani, debenecko – diabełek, do porządku – skutecznie, dorady – narady, dotukać – głośno i dobitnie tłumaczyć, drobny – szybki taniec, dubowy – dęby, duć – dmuchać, dudać – grać na dudach, dudka – dudziarz, dudki – małe dudy, dziedzina – wieś, dziegciorz – smolarz, dziegeć – czarna lub żółta smoła używana do leczenia chorób skórnych zwierząt i ludzi, dzikta – płachta płócienna, dziywka – panna na wydaniu, ej na – wykrzyknik, używany przed poszczególnymi wierszami, ejze siubi – zwrot wykrzykiwany w czasie tańca, a naśladujący róch nóg ocierających się w kierpcach o podłogę, fałeśnik – fałszywy człowiek, fidryga – wesoła dziewczyna, gacie – spodnie góralskie, gacopierz – nietoperz, gajdany – ciężkie nogi lub kajdany, gajdos – grający na gajdach, gajdy – dudy, instrument muzyczny dęty, używany w dawnej polskiej kapeli ludowej mylnie zwany kobzą, gajka – młody lasek, galanka – dziewczyna posiadająca dużo sztuk czerwonego sukna, gibki – zwinny, zgrabny, gid – gad lub obrzydliwiec, gnot – szeroki pień, goj – kępka drzew lub jedno, grapa – stromy stok z małą ilością drzew liściastych, groń – grzbiet górski, groniorze – drwale lub mieszkający na groniu z dala od wioski, gunia – brązowe, grube wierzchnie okrycie z rękawami i barwnym wyszyciem inaczej zwane cuchą, gwoździk – dziko rosnący kwiat w górach, goździk, hajnik – gajowy, hasa – młodzież, lubiący tańczyć, hasać, hulać, hersko – dzielnie, zgrabnie, hore – w górę, iść pod górę, hroubek – mały grób, hulajnik – u’owcorz, hulanek – młody ułan, hyr –sława rozgłos, hyrkawecka – piszczałka, chudobno – piękna; uboga, icie – idźcie, ik – ich, iści, juści – oczywiście, ize – iż, że, jafernik – czarne jagody, jałowica – nie cielna krowa, jara – wiosna, jaruga – trzęsawisko, b. Podmokły teren, jarzębaty – pstry, jatielinka – drobna roślina, jaz – aże, aż, ji – jej, karafioł – ozdobny, fioletowo – niebieski kwiat o b. Silnym zapachu, sporządzano z niego herbatę, kawalercy – parobcy, nieżonaci, kawalerka – panna, kendroz – ubogi gospodarz, przezwisko, kigóz dziadów cakos – do licha z czekaniem, kielesery – kirasjaerzy, kiem – kiedym, kiepić się – grymasić, namyślać się, kierat – kłopot, trudność, kłótnia, kieta – łańcuszek, kiy – ale, przecież, kiedy, kiyrpce – obuwie góralskie, klep – górna część cepów, drewniana opaska uszczelniająca dno wewnątrz beczki, kłapać – kukać, mówić po próżnicy, kłobucek – okrągły czarny kapelusz góralski, knop – tkacz, kolusecki – kółeczka, komin – odstająca od ściany górna, szeroka część pieca, konewa – naczynie drewniane z uchem do zlewania mleka, koperwas – roślina, z której robiono żółtą farbę, kosor – zagroda dla owiec, krapowe – haftowane, zdobione, krasa – uroda, jajka, pisanki, kręgaluszek – krogulec, jastrząb, kruciki – małe kruki, kryntorz – łgarz, cygan, zwodziciel, kuca – drewniana budowla na hali, w której gospodarza mieszka wraz z inwentarzem, kuciarawy – brudny, zaniedbany, kulicek – kołek, kurnuty – owce bezrogie, kuwać – kuć, kómora – spiżarnia, lecz nie na żywność, lelija, leluja – kwiat górski często używany jako motyw zdobniczy, leśny – gajowy, leśnica – wieś o czarnej ziemi a nieżyznej, leżeć na piwnicy – spać na : sianie pod dachem nad piwnicą zrobioną w stoku zbocza; łużku stojącym nad wejściem do piwnicy znajdującej się pod kuchnią, lubi mi się – podoba mi się, lutuje go – współczuje, ławka – mostek, kładka, łoni – zeszłego roku, łućka – łączka, łupać – pękać, odbijać, łykowiny – korzenie świerku lub sosny służące do wyplatania koszyków lub spód kory wierzby albo lipy w postaci pasemek do podwiązywania szczepków, maj – matka, miłosierdzi – pośladki wraz z łonem, miech – worek, także skórzany, miechorz – złodziej rabujący, mieć ciele na żłobie – ciele pozostaje w stajni a nie idzie na pastwisko z krowami, mierzi mie – obrzydło mi, gnębi mnie, miesioncek – księżyc, miysać sje – spęd owiec różnych gospodarzy przed redykiem, miysopust – karnawał, młaka – łąka kwaśna, grzęzawisko, motać – nawijać, plątać, motkować – nawijać nici na szpulki, motowidło – przyrząd służący do motkowania, morzenie – ból brzucha, ciągoty, muzycka z włoskiego orzecha – rodzaj bąka z orzecha i nitki, muzyka – zabawa, granie, mycka – czapka, na dół wodom posły – pomarły, naloz – znalazł, nałożyć pełną szyje korali – otrzymać jako wiano wiele sznurów prawdziwych korali dla upiększenia i bogactwa, na nakłacie – zapalcie ogień, nawijać – nawracać końmi przy orce, nazynie – nawróci (owce, krowy), nikiej – jakby, niek się ku mnie znajduje – niech ze mną stanie do tańca, ni mogem się namiłować – czegoś ciągle mi mało, nuta – melodia, pieśń, u’odcakuje – oczekuje, u’oblig – zarzut, przezwisko, u’obuć na inom – zmienić melodię lub temat rozmowy, u’obyrtać się – kręcić w kółeczko w tańcu; odwrócić się nagle; obejrzeć się za siebie; wyobyrtać dziewczynę – wyobłapiać, u’ocedzorka – deska z otworami służąca do cedzenia ziemniaków, u’ocierek – okocek słomy, złożony z 5 snopków związany w środku i u góry„w głowie”, u’ojby – choćby, u’ojcuzna u’okuto zielazem – uprzemysłowiona, u’oscypek – owczy ser, u’otawa – łąka koniczyny w osiem dni po skoszeniu, u’owcorek – pasterz młody, u’owcorz – pasterz , pomocnik bacy, u’ozyna – krzak jerzyny, owoc czarny zwie się tutaj boligłową, u’oźloz – rozkroczył się, nie może się podnieść, potargało się ubranie, palica – sękata gałąź do podpierania lub obrony, pasieka – wyrąb w lesie, dawniej wyłącznie dla pszczół, piprzyna – leśna trawa ulubiona przez owce, kwitnie różowo, piscale – kości, pisceć – grać na piszczałce, pisiaste – zdobione, kolorowe, piyc kluski – prażyć kluski zwane prażuchami zazwyczaj z mąki żytniej, piykarnia – część pieca przeznaczona do wypieku chleba, piwnica – jama skalna, grota zbójnicka, pleć – pielić, pielenienka, pieleneczka, plekać – karmić piersią, pielęgnować plekaniec – niemowlę, plosso – staw, jezioro, płachta – chustka gruba do okrycia, płony – słaby, pusty, nieurodzajny, chłopiec lekkomyślny, pobierać się na zbój – uprawiać zbójnictwo, podoba – ładny, ten który mi się podoba, podpis – znak, pogonic – pomocnik przy oraniu, pojmy – chodźmy, pokiel – dopóki, pokrykuje – pobekuje, pokusica – rosół, człowiek namawiający do złego, polana – mała okolona lasem hala, pompek – pączek, pominować – opuścić, zniszczyć, pomykaj – posuń się, popar się – popatrz się, posedł po słuzbie – poszedł po pracy najemnej, postrzód – na środku, potułac – włóczęga, pijak, powązka – materiał do wyrobu czepców, powilczata – kura zachowująca się jak kogut, precki – daleko, próźna drabina – drabina w stajni nad żłobem bez siana, przycupić – złapać, przydusić, przydzioł – przedział na głowie, suche, świerkowe gałęzie zwane trzeska, przyłóg – pole zaniedbane, przywory – przywary, zamek do drzwi, ptosek ptoska dziergnie – ptasie zaloty, puciera – naczynie drewniane, dłubane do przechowywania słoniny, bryndzy, a także pozostałość z mleka po sporządzeniu serów, pytać – prosić, zapraszać, radować się komuś – zależeć na kimś, rokitecka drobno – drobna krzewina, rosiczka – bardzo drobny deszcz, prawie mgła, rozmaryjon – asparagus, roztoka – kotlina górska, roztomiła – najulubieńsza, najmilsza, rozwórka – drążek łączący tył wozu z przodem, rubie – rąbie, ruby – gruby, rukować – iść do wojska (germanizm), rykać – rżeć, ryktar – nauczyciel, ryktujom – ćwiczą, ryse konie – pstrokaty, ciemny w żółte plamy, rzeciazka – rzetozka – ćwiernicek – łańcuszek używany przy wozie, a także drzewo rosnące tuż nad wodą, sałas – budowla z grubych gałęzi lub drzew, gdzie mieszkają pasterze, sakolnecki – sakramencki, saperatka – druga żona, scyrkać – dzwonić, brzęczeć, scyry – pusty, pole bez drzew i krzewów, szczery, sekucyjo – sekwestracja, sicie – sitowie; siatki w młynku do zboża, simel – siwy koń, siwe odzionecko – siwy mundur wojskowy armii austriackiej, sieje się woda – płytka woda w potoku, siumny – sążnisty, wielki, siustać – tańczyć siustanego (taniec górali żywieckich z charakterystycznym posuwaniem nogi o podłogę), skalany – skalny, skrzypić – skrzypirzyć - skąpiec, skopiec – naczynie drewniane służące do udoju, sozacyć się – puszczać się, skroś – przez, skrować – kroić, słowin – słowik, słożyć – dać, zdjąć z wozu do stodoły, smaty – stare podarte ubranie, smutna mama – teściowa, smyrecek – mały smrek, sołtys – wójt, wysokie buty, sporządzić się – dokonać testamentu, pożegnać się ze światem, sprzylegać się – spać z parobkiem, mieć z nim dziecko, srokaty – pstry, pokręcony, krzywy, statek – narzędzie służące do wyrobu serów, sto hromów – sto piorunów, stokłosa – płone ziarno owsiane, stolica – ława wbita ukośnie w kącie izby umieszczona wysoko, na niej siedząc grała kapela, góralska, strażnicy – dawniej celnicy austriaccy, stroić się – przygotować się do bitki, stryk – stryj, styrać się – przeżyć wiele wędrując od wsi do wsi, suchaj – siuchaj – kochanek, swacia – teściowa, swornica – otwór w wozie gdzie wkłada się rozworę; żelazny kołek do wozu, syndziołak – ten który robi gonty; gwóźdź do gontów, szalem – szaleje, śkurlutka – tłusta owieczka, śmiótł – zjadł, śni – z niej, śnice – płozy do sań, śwarna – dorodna, świdrowaty – zezowaty, zniekształcony, świetlica – izba gościnna, Śrubita – góra, nazwa hali i jaskini, talarek - okrągły plasterek ziemniaka, moneta, plamy na sierści konia, taliańska ziemia – Włochy, ta z tela – z tamtąd, ta dziewcyna swoji cnoty – dziewica , torba – miech, skórzany wór, towarzyska – przyjaciółka, tragarzec – rodzaj taczek, trawnicek – mała łąka, trumna mazurkowa – wybijana, rzeźbiona, trześnia – czereśnia, tulejowy – tiulowy czepek, owalny kształt, tu z tela – stąd, twoje życie na najwyzsym bucku – na szubienicy, tyrole – tłuste, czerwone krowy z Orawy, ujno – żona wuja lub śmierć, uścionki – onuce, uwieść – wyprowadzić w pole, pozbawić panieństwa, uwroć – wrotycz : roślina używana do wypędzania pcheł z pościeli; kawałek ziemi zatrawiony, przeznaczony na dojazd do pola, brzeg drogi polnej porośnięty trawą, wadowskie – wadowickie, Wałach – pasterz wałaski, wartko – prędko, wdycki – zawsze, wele – wedle, w koło, wić – elastyczny korzeń służący do wiązania części koszaru, używany miast łańcucha do pługa, wiamy – wiemy, wierbak – wierzba, winiosek – wianek, winohrady – ogrody winne, wodzić – prowadzić, przewodzić, wolać sie – walić się, przewracać; toczyć się z góry jak kamień, wonio – pachnie, wródze sie – wróć się, wybierać wzory – udawać, że się nam ktoś podoba, wyblyskać – wytrzeszczać oczy, wybić ręką (dać klapsa), wycupiać się – przytupywać, skakać jak głupi, wyjały – wyjęty, wyobierać – obrać drzewo z owoców, wyrko – prymitywna prycza znajdująca się nad stajnią, wyrymba – wyrąb, wystawa – ubiór, wygląd, strój, wysturzyć – wypchnąć, wywieść – wyprowadzić, spłatać figla, wywieść z wianka – pozbawić cnoty, wywijać sie – kręcić się; wywinąć z opresji; uciec z celu myśliwemu, wyzdradzać – donieść, zdradzić kogoś, wyzuć – zdjąć buty, zabacuje – pożałuje, zapomina, zabawiać się – bywać gdzieś długo, zabirać się – iść z kimś, zaciety – wbity, zadek – tył wszystkich rzeczy i istot, zakisiec – gnuśnieć, zaloć gorzołkom ocy – upić się do utraty przytomności, zamiłować się – zakochać się, zapar się – zamknąć drzwi od wewnątrz; zaprzeć się czegoś; stawić opór, zbroja – uprząż na konia, rząd, zbiyraj – oszczędzać, zbójować – przystać do zbójeckiej gromady, zdać się – zdawać się, zedrzystać się – mieć biegunkę, zgrzypica – kobieta o skrzeczącym głosie, zieleźno fabryka – huta żelaza, zielono zagroda – podwórze wraz z sadem i domem, zimno matka – patrz smutna mama, zjenak – sjenak – zdjęłam, złoty warkocek – wg opisu Fdelaveaux góralki nosiły warkocze spięte złotym, srebrnym lub cynowym sznurkiem, zmyrchany – zmierzwiony, w nieładzie, zogówek – mała poduszka wypchana przeważnie kłączami, zolyty – zaloty, zufały – zuchwały, zwidzieć się – spodobać, że uroda w tobie – że jesteś urodziwy, |
|
|
![]() |