Początki osadnictwa w Państwie Żywieckim (1608 – 1740)

Rozwój osadnictwa na terenie Państwa Żywieckiego jest niezwykle obszernym i zajmującym tematem, z którego mogłaby powstać książka, dlatego niniejszy artykuł ma za zadanie przedstawić jedynie podstawowe aspekty tego zagadnienia. Zainteresowanych szerzej tym tematem odsyłam do prac Stanisława Szczotki, Franciszka Lenczowskiego, lub Jana Brody. Wedle J. Brody należy wydzielić dla tych terenów (pomijając osadnictwo pierwotne) falę osadnictwa starszego, rozwijającego się od XV wieku i młodszego, które nastąpiło już po tym okresie. Starsze osadnictwo, a więc prostsze w swej formie występowało na terenach żyznych, łatwo dostępnych, głównie w pobliżach rzek. Ono właśnie doprowadziło do coraz szerszego zasiedlenia Kotliny Żywieckiej. Fala osadnictwa młodszego rozróżniła ludność napływową – głównie byli to ludzie pochodzenia wołoskiego – opanowująca głównie obszary górskie, a także ludność migrującą z terenów nizinnych. Jako osobna kraina Państwo Żywieckie wydzielone zostało w 1608 roku, wcześniej stanowiło fragment dużego latyfundium Komorowskich. W chwili powstania Państwo składało się z jednego miasta i 23 wsi. Większa część z nich ulokowana była w centralnej części doliny, która wiąże się ze starszym okresem osadniczym. Dalszy rozwój Państwa Żywieckiego przebiegał w trzech etapach i był ściśle związany z ruchami migracyjnymi i powstawaniem folwarków.

ETAP I – LATA 1608 – 1624: Rządy nad Państwem Żywieckim sprawują najmłodszy syn Krzysztofa, Mikołaj Komorowski (1608 – 1622) i jego wierzyciele, Rylscy (1622- 1623). Mikołaj, objąwszy włości żywieckie postanowił zmienić dotychczasowy system gospodarczy, upatrując w ten nowelizacji większe korzyści dla samego siebie. Dotychczasową produkcję leśną zastąpił więc folwarczno – pańszczyźnianą. W tym celu zlikwidował w 1668 roku część ról kmiecych w Starym Żywcu, a ich dotychczasowych użytkowników przeniósł do nowo założonej osady Zadziele. Tam założył folwark zwany starożywieckim. Powstały również folwarki w Jeleni, Wieprzu i Lipowej, Węgierskiej Górce. Powstanie folwarków pańszczyźnianych w pierwszym dwudziestoleciu XVII wieku wywarło poważny wpływ na rozwój osadnictwa, gdyż wyrugowanych chłopów przenoszono na tereny słabo lub jeszcze niezaludnione. W wyniku tych znacznych zmian demograficznych na tym obszarze, w okresie 1608 – 1626 powstało aż 17 nowych osad.

ETAP II – LATA 1624 – 1669: Miała wtedy miejsce kolejna fala osadnicza obejmująca rejony północno – wschodnich granic państwa. W osadnictwie tym, podobnie jak w poprzednim okresie ważną rolę odegrali pasterze wołoscy. W roku 1626 istniało ponad 40 wsi na terenie Państwa Żywieckiego.

ETAP III: Przypada na okres panowania Jana i Franciszka Wielkopolskich, ( których sylwetki i rządy opisano w dziale „Postacie”) jest to jednak okres zdecydowanie mniej dynamicznego rozwoju. W sumie w latach 1608 – 1715 ilość wsi Państwa Żywieckiego wzrosła o 100%. Podobnie przedstawiała się sprawa zakładania folwarków. „folwarków związku z procesami osadniczymi i powstawaniem folwarków został dokonany podział dóbr żywieckich na 6 kompletów folwarcznych, zwanych kluczami (…) Podziału na klucze dokonano w 1626 roku, zaraz po przejęciu tych dóbr przez królową Konstancję, a ostatecznie proces ten ustabilizował się w połowie XVII wieku” (Zygmunt Poniedziałek „Procesy osadnicze w Państwie Żywieckim”).