Historia miasta Żywiec do roku 1500 wg. Słownika Geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich pod red. Bronisława Chlebowskiego – fragmenty (uwaga – zachowana gramatyka Słownika)

Żywiec – niem. Sybusch, Saubusch. Miasto powiatowe w Galicji zachodniej, sród Beskidu Babiogórskiego, przy ujściu Koszarowy do Soły, w dolinie rozbiegającej się czterema ramionami, utworzonymi przez Sołę i jej dopływy. Ujście Koszarowy do Soły na granicy Sporysza z obszarem miejskim Żywca, wzn. 346 mt. npm. Posiada Żywiec kościół par. murow., sąd, szkoły, urząd powiat., St. kol. państwowej, na przestrzeni Biała – Sucha, urząd pocztowy i telefon, zarząd dóbr arcyksięcia Albrechta, browar i różne zakłady tkackie i sukiennicze, około 5000 mk. W 1880 miasto Żywiec miało 4002 mk, os. Koliby 294 mk a wieś Żywiec Stary 275 mk. Wedle tradycji istniała tu pierwotnie osada pasterska (stąd nazwa Żywiec, miejsce wypasu trzody) w pobliżu jej, jako na trakcie handlowym z Krakowa do Węgier, istniał zdawna Gródek, zwany: Grójec, w roku 1477 zburzony jako siedlisko bandy rozbójniczej. Gród ten stał na górze, odległej o pół mili od miasta, nieprzystępnej, wzniesionej około 600 mt. npm. Między Sołą a Koszarową. Stanowiąc część Księstwa Oświęcimskiego przeszła Żywiecczyzna wraz z Żywcem w r. 1327 pod zwierzchnictwo Czech, którym ją poddał Jan, ks. Oświęcimski, scholastyk krakowski. To ułatwiło rozszerzenie się husytyzmu na tym obszarze (…) r. 1432 Kazimierz, ks. Oświęcimski, zabezpiecza na dochodach z Żywca 5 grzyw. Rocznie dla ołtarza Wniebowzięcia N.P. Maryi w Zatorze. Po śmierci tego Kazimierza, przy działach, jeden z synów, Przemysław, otrzymał w r.1433 miasto Żywiec wraz z Toczkiem. On to r.1448 odnowił i potwierdził dla Ż. Przywileje zabrane przy rabunku osady przez bandę zbójecką z Lednicy (na granicy Węgier i Moraw). Przywilej Przemysława nadaje Ż. Te same prawa, jakie miał Oświęcim, potwierdza posiadanie lasu i osady zw. Kabat, miedzy pot. Siennym a kimlichowieckim, nadaje prawo połowu ryb w Rybnikach książęcych w każdą środę i piątek, pozwala urządzić wygon dla bydła, zabrania wykonywać rzemiosł wszelkich i targów w obrębie milowym od miasta (…) Zdaje się, że w tym okresie Ż. Przeszedł w posiadanie Włodka ze Skrzynna h. Łabędź, uczestnika łupieżczych wypraw ks. Przemysława, które spowodowały zajęcie niektórych grodów przez wojska polskie a następnie zupełne odstąpienie ks. Oświęcimskiego Kazimierzowi Jagiellończykowi w r.1457. Napady rozbójnicze Burzywoja Skrzyńskiego, który ze swych zameczków w Żywcu i Turzej Górze pod Dobczycami łupił obszary przyległe, skłoniły króla Kazimierza do zajęcia obu zamków, czego dokonali wysłani z wojskiem: Mikołaj Pieniążek z Witowa, starosta krakowski, i Piotr Komorowski (…) grodzisko zostało zdobyte dnia 3 maja 1460 roku. W roku 1474 Ż. z całym okręgiem przechodzi w posiadanie Piotra Komorowskiego h. Korczak (…) Po Piotrze Komorowskim, który wraz z dwoma synami zmarł, objął Ż. Mikołaj Komorowski w r. 1476. utrzymuje on związki z Maciejem, królem węgierskim, i Krzyżakami, służąc jako narzędzie wichrze przeciwko Polsce. Król, uprzedzając zamiar Komorowskiego poddania Ż. i innych zamków karpackich Węgrom, wyprawił wojsko pod wodzą Jakuba Dębińskiego, wojew. Samdom. i ststy. krakow., który zdobył Berwałd i spalił Żywiec. Komorowski udał się do Krakowa i uzyskał u krola zwrot Ż. W r. 1477. powróciwszy wystawił tu sobie siedzibę przy ujściu Koszarowy do Soły, pod górą a na gruntach dworskich założył nowe miasto osadziwszy 240 placów. Na każdy dom wyznaczył po dwa pola (niwki), zaś dawniejsze pola miejskie zajął dla siebie i osadził na nich wsi: Zadziele, Zarzecze i przysiółek Starożywiecki. On też utworzył cechy rzemieślnicze. Miasto miało 7 szewców, 5 kowali, 3 piekarzy, 3 sukienników, 2 rzeźników, 2 garncarzy, 2 tkaczów, 1 ślusarza. Pola miejskie obejmowały 4 łany (…). Data śmierci Komorowskiego nie jest znana. Dziedziczyli po nim synowie: Jan († 1566) i Wawrzyniec († 1550). W r.1515 rozpoczęto a w 1542 ukończono budowę kościoła parafialnego.